Artykuł 56 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego stanowi, że
- 1. Jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód;
- 2. Jednakże mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego;
- 3. Rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Jedyną zatem pozytywną przesłanką do orzeczenia rozwodu jest trwały i zupełny rozkład pożycia między małżonkami. Jest to przesłanka, którą sąd bada w pierwszej kolejności. Równouprawnienie małżonków oraz trwałość małżeństwa to podstawowe normy społeczne. Zatem możliwość rozwiązania małżeństwa na skutek jednostronnego oświadczenia woli, nie uwzględniając przy tym stanowiska drugiego małżonka, jest sprzeczne z powyższymi zasadami. Należy pamiętać, że każdy małżonek ma równe prawa i obowiązki. Są obowiązani do wspólnego pożycia, wzajemnej pomocy, wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny. Jeśli następuje rozpad to ma mieć on charakter trwały i zupełny tj. musi istnieć pewność, że ustały wszystkie więzi łączące małżonków oraz że więzi te ustały na tyle dawno, że powrót małżonków do wspólnego życia nie nastąpi mając na względzie zasady doświadczenia życiowego.
Czym jest wspólne pożycie?
Wspólne pożycie w rozumieniu art. 23 kro polega na więzi duchowej, fizycznej oraz gospodarczej małżonków, które stanowią cel małżeństwa i umożliwiają realizację jego podstawowych zadań. Rozkład pożycia jest zupełny dopiero wtedy, gdy uległy zerwaniu wszystkie wskazane więzi łączące małżonków. Rozkład ten jest przy tym procesem rozciągniętym w czasie, a nie zdarzeniem jednorazowym – wyrok Sądu Najwyższego z 22.10.1999 r.
Ważnym aspektem przy ocenie rozpadu pożycia małżeńskiego są więzi. Jeżeli bowiem zostanie zachowana chociażby jedna z więzi (duchowa, fizyczna albo gospodarcza) nie można stwierdzić, że zaistniała pozytywna przesłanka orzeczenia rozwodu. Sąd ma obowiązek dokładnego zbadania, jakie okoliczności doprowadziły do rozkładu pożycia małżeńskiego. Brak zupełności rozkładu oznacza, iż nie można go kwalifikować jako trwały.
Jakie są negatywne przesłanki orzeczenia rozwodu?
Główną negatywną przesłanką do orzeczenia rozwodu jest dobro małoletnich dzieci. Sąd Najwyższy zdefiniował poniższe kryteria:
- zweryfikowanie przez sąd okoliczności czy orzeczenie rozwodu nie spowoduje osłabienia więzi z dziećmi tego z małżonków, przy którym dzieci nie pozostaną, w stopniu mogącym ujemnie wpłynąć na wykonywanie jego obowiązków rodzicielskich;
- zweryfikowanie przez sąd w przypadku rodzin wielodzietnych, w których obowiązek utrzymania i wychowania wspólnych małoletnich dzieci w pełni wyczerpuje możliwości zarobkowe i majątkowe obydwojga małżonków, czy biorąc pod uwagę dobro dzieci to wskazana sytuacja może przemawiać przeciwko orzeczeniu rozwodu i stworzeniu w ten sposób ich rodzicom możliwości założenia nowej rodziny;
- ocena istniejącego stanu faktycznego przez sąd i zbadanie, czy orzeczenie rozwodu pozwala na rozstrzygnięcie o sytuacji dzieci w sposób zapewniający zaspokojenie ich potrzeb materialnych i moralnych co najmniej w takim zakresie, w jakim potrzeby te zaspokajane są obecnie, bez żadnego uszczerbku;
- zbadanie przez sąd czy istniejący między małżonkami stan napięcia wpływa tak niekorzystnie na warunki życiowe dzieci, że wzgląd na ich dobro nie mógłby uzasadniać odmowy rozwodu. Dodatkowe kryteria, które powinien sąd wziąć pod uwagę, to: wiek dzieci, ich dotychczasowe stosunki z rodzicami, jak również stan zdrowia i stopień wrażliwości dzieci.
Przesłanka zawarta w art. 56 §2 kro ma przede wszystkim chronić małoletnie dziecko przed negatywnymi skutkami rozwodu. Sąd będzie również badał wpływ orzeczenia rozwodu na dziecko, jakie skutki może to na nim wywołać oraz to, jaka była sytuacja dzieci przed orzeczeniem rozwodu i jaka by była po jego orzeczeniu.
Drugą przesłanką jest sprzeczność rozwodu z zasadami współżycia społecznego. Należy wskazać, że sąd powinien wziąć ją pod uwagę przy orzekaniu rozwodu tylko wtedy, jeśli będą za tym przemawiały szczególne okoliczności, nawet gdy małżeństwo cechuje się zupełnym i trwałym rozpadem pożycia oraz brak jest innych przesłanek negatywnych. Jak wskazuje Sąd Najwyższy „Okoliczności takie mogą zwłaszcza wchodzić w rachubę wtedy, gdy z zasadami tymi nie dałoby się pogodzić rażącej krzywdy, jakiej doznałby małżonek sprzeciwiający się żądaniu rozwodu, albo gdy przeciw rozwodowi przemawiają poważne względy natury społeczno-wychowawczej, które nie pozwalają na to, by orzeczenie rozwodu sankcjonowało stan faktyczny powstały na tle złego traktowania i złośliwego stosunku do współmałżonka lub dzieci albo innych przejawów lekceważenia instytucji małżeństwa i rodziny lub obowiązków rodzinnych.” Oddalenie zatem powództwa o rozwód z uwagi na zasady współżycia społecznego powinno być orzekane tylko w przypadku, kiedy orzeczenie rozwodu doprowadziłoby do pokrzywdzenia współmałżonka.
W tym miejscu należy również zwrócić uwagę na zasadę humanitaryzmu z właściwym uwzględnieniem czasu trwania małżeństwa, sytuacji obojga małżonków, ich wieku, stanu zdrowia, zdolności do zaspokojenia potrzeb osobistych i wszelkich innych okoliczności mogących charakteryzować materialne i moralne warunki życiowego obojga małżonków.
Kolejną negatywną przesłanką do orzeczenia rozwodu, zgodnie z art. 56 §3 kro, jest sytuacja, gdy żąda go małżonek, który jest wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba, że drugi wyrazi na to zgodę bądź gdy odmowa zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego. Przykładem zachowania sprzecznego z zasadami współżycia społecznego może być sytuacja, gdy odmowa spowodowana jest zemstą lub nienawiścią do drugiego małżonka. Podkreślenia wymaga, iż zgoda na rozwód musi być wyraźna.
Podsumowując, w przypadku orzeczenia rozwodu na żądanie małżonka wyłącznie winnego, przy braku zgody małżonka niewinnego, sąd ma obowiązek swoje stanowisko uzasadnić oraz ustalić okoliczności, które spowodowały, że sąd uznał odmowę zgody na rozwód sprzeczną z zasadami współżycia społecznego, a małżonek wyłącznie winny udowodnić, że odmowa zgody na rozwód jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Należy przede wszystkim pamiętać, iż rozwód jest „na końcu rozstania” i nie rozpoczyna się odejścia od małżonka, od rozwodu.
Rozwód zostanie orzeczony dopiero kiedy wszystkie więzi zanikną tj. więź:
duchowa – kiedy małżonkowie już się nie kochają,
cielesna – kiedy małżonkowie nie sypiają ze sobą,
gospodarcza – kiedy małżonkowie nie mają wspólnego rachunku bankowego, a każdy sam podejmuje decyzje finansowe.
Warto zasięgnąć porady profesjonalisty, czy określona sytuacja małżonków skłoni sąd do orzeczenia rozwodu.
