W polskim systemie karnym wyróżniamy przestępstwa ścigane z oskarżenia publicznego, które stanowią większość czynów zabronionych oraz przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego. Czym się różnią te dwie kategorie? W przypadku przestępstw ściganych z oskarżenia publicznego organy powołane do ścigania przestępstw, po powzięciu informacji o możliwości popełnienia przestępstwa są zobowiązane do wszczęcia i prowadzenia postępowania karnego, niezależnie od tego, czy osoba pokrzywdzona zażądała ścigania i ukarania sprawcy. W sytuacji natomiast, gdy dany czyn zabroniony, określany jest jako przestępstwo prywatnoskargowe, organy ścigania nie inicjują postępowania karnego – co więcej – bez skargi pokrzywdzonego przestępstwo takie zostanie bez reakcji karnej.
Postępowanie prywatnoskargowe wyróżnia się tym, że nie jest w jego trakcie prowadzone ani dochodzenie, ani śledztwo przez Policję bądź Prokuraturę. Jest to szczególny rodzaj przestępstw, w których konieczność zebrania dowodów na fakt popełnienia czynu zabronionego, spoczywa na osobie poszkodowanej. To również na poszkodowanym ciąży obowiązek wniesienia skargi, która przybiera postać prywatnego aktu oskarżenia, który wnoszony jest bezpośrednio do właściwego sądu. Sąd może nakazać Policji wykonanie określonych czynności dowodowych, których sam pokrzywdzony nie mógł dokonać, np. uzyskanie określonego przedmiotu w wyniku przeszukania. Istotne jest więc prawidłowe sfomułowanie prywatnego aktu oskarżenia, w którym powinny być zawarte odpowiednie wnioski dowodowe.
Należy pamiętać, że pokrzywdzony zobowiązany jest przez cały tok postępowania sądowego popierać wniesiony przez siebie prywatny akt oskarżenia. Nieusprawiedliwione niestawiennictwo oskarżyciela prywatnego na posiedzeniu pojednawczym lub rozprawie głównej interpretowane będzie jako odstąpienie od oskarżenia, czego następstwem będzie umorzenie postępowania. W przypadku, gdy rozpoczął się już przewód sądowy, oskarżony winien wyrazić zgodę na umorzenie postępowania.
Prawidłowo sformułowany prywatny akt oskarżenia powinien zawierać:
- datę sporządzenia pisma,
- oznaczenie sądu, do którego jest kierowane,
- dane oskarżyciela prywatnego oraz oskarżonego,
- opis zarzucanego czynu,
- wskazanie dowodów na podstawie których oskarżyciel wnosi o ukaranie sprawcy,
- podpis.
Uzasadnienie nie jest elementem obowiązkowym prywatnego aktu oskarżenia, jednak warto opisać w sposób dokładny okoliczności czynu, jego konsekwencje, jak również zachowanie oskarżonego po popełnieniu przestępstwa. Do pisma należy dołączyć odpowiednie załączniki, np. powoływane w treści prywatnego aktu oskarżenia dowody oraz potwierdzenie uiszczenia opłaty sądowej, która wynosi 300 zł.
Przestępstwa prywatnoskargowe stanowią mniejszość wśród wszystkich czynów zabronionych wymienionych w kodeksie karnym i są to:
- umyślne spowodowanie uszczerbku na zdrowiu, jeśli leczenie trwa krócej niż 7 dni – art. 157 § 4 kk
- zniesławienie – art. 212 kk
- znieważenie – art. 216 kk
- naruszenie nietykalności cielesnej – art. 217 kk
Wartym odnotowania jest, że jeśli w konkretnym prokurator zauważy potrzebę ochrony interesu społecznego, może samodzielnie zainicjować postępowanie albo wstąpić do już wszczętego. Dochodzi wtedy do objęcia sprawy oskarżeniem publicznym (art. 60 Kodeksu postępowania karnego).
