W sprawach karnych, przed wydaniem aktu oskarżenia prowadzi się postępowanie przygotowawcze, które może przybrać formę dochodzenia bądź śledztwa. Czy to będąc stroną pokrzywdzoną, która dochodzi sprawiedliwości, czy będąc stroną podejrzaną, większość interesuje kiedy dochodzenie bądź śledztwo zostanie zakończone. Czym różnią się te dwie instytucje? Czy organ prowadzący śledztwo lub dochodzenie ma jakieś ustawowe terminy na zamknięcie postępowania? Jak to wygląda w praktyce?
Zasadą jest, że postępowanie przygotowawcze prowadzi prokurator, jednakże w znakomitej większości przypadków faktyczne czynności w śledztwie przeprowadza Policja. Dochodzenie jest z zasady prowadzone przez Policję, a Prokurator te czynności nadzoruje. Celem postępowania przygotowawczego jest zebranie materiału dowodowego, na podstawie którego będzie możliwe przedstawienie zarzutów ewentualnemu podejrzanemu. Jest to najistotniejszy moment całego postępowania karnego, bowiem od skuteczności i jakości prowadzonego dochodzenia bądź śledztwa zależy możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności sprawcę przestępstwa. Z drugiej strony nieprawidłowo przeprowadzone postepowanie przygotowawcze skutkować może skazaniem niewinnego człowieka na karę. Jak więc widać od dochodzenia bądź śledztwa naprawdę dużo zależy.
Śledztwo przeprowadza się w sprawach, w których sądem właściwym do rozpoznania sprawy jest Sąd Okręgowy, tj. w przypadkach, gdy przewidywana kara za zarzucany czyn wynosi co najmniej 3 lata pozbawienia wolności. Dodatkowo śledztwo prowadzi się w drobniejszych sprawach, w przypadku gdy osobą podejrzaną jest osoba sprawująca zawód zaufania publicznego, np. sędzia, prokurator, funkcjonariusz Straży Granicznej itp. Dodatkowo prokurator może postanowić przeprowadzenie śledztwa w sprawie, w której właściwym trybem jest dochodzenie, jeśli sprawa jest skomplikowana i zawiła.
Jak szybko zostanie ukończone śledztwo?
Tutaj zasady prawne spotykają się z brutalną rzeczywistością. Regułą jest zakończenie śledztwa w przeciągu 3 miesięcy. Jest to podstawowy termin, w którym Prokurator i Policja powinni zebrać wszystkie dowody w sprawie, ustalić wszystkie okoliczności i mieć kompletny obraz sprawy. Jednakże bardzo często zdarza się, że okres ten jest niewystarczający. W takim przypadku śledztwo może zostać przedłużone na czas określony nie dłuższy niż rok. Nie jest to jednak termin ostateczny, bowiem w przypadkach szczególnie uzasadnionych, termin zamknięcia śledztwa może zostać przedłużony na dalszy czas oznaczony.
Dochodzenie prowadzone jest w sprawach mniejszej wagi i co do zasady przez Policję. Terminem ustawowym na zakończenie dochodzenia są 2 miesiące. Jeżeli jednak okaże się, że czas ten jest niewystarczający, to prokurator może przedłużyć ten okres do 3 miesięcy, a w wypadkach szczególnie uzasadnionych – na dalszy czas oznaczony.
Wszczęcie postępowania przygotowawczego składa się w głównej mierze z czekania. Jednak czy w tym czasie strony muszą pozostawać bierne? Nie. Bez znaczenia czy jesteśmy podejrzanym czy pokrzywdzonym przysługuje nam prawo do brania udziału w czynnościach przeprowadzanych przez organ prowadzący postępowanie. Dodatkowo przysługuje nam uprawnienie do składania wniosków o dokonanie konkretnych czynności śledztwa. Może to polegać na złożeniu wniosku o przesłuchanie konkretnej osoby, o przeprowadzenie eksperymentu procesowego, o przeprowadzenie dowodu z nagrań monitoringu. Prawidłowo złożony wniosek o przeprowadzenie czynności może w sposób znaczący przyspieszyć zakończenie śledztwa lub dochodzenia, a tym samym przyspieszyć zakończenie sprawy w ogólności.
Niezwykle istotnym jest by w sposób prawidłowy oceniać zasadność i przydatność wnioskowanych czynności. Dużą rolę odgrywa tu doświadczenie oraz duża wiedza merytoryczna. Reprezentując naszych klientów, czy to jako pełnomocnicy pokrzywdzonych, czy też obrońcy podejrzanych często musimy poszukiwać środków dowodowych, które polepszą sytuację procesową naszego klienta. Odpowiednie uzasadnienie konieczności przeprowadzenia kolejnych przesłuchań świadków lub wnoszenie o przeprowadzenie badania przez biegłych niejednokrotnie pomogły uratować osoby przed niesprawiedliwym i niezasadnym oskarżeniem lub pomogły dochodzić sprawiedliwości przez ofiary przestępstw.
W przypadku gdy w sprawie nie znaleziono wystarczających dowodów na stwierdzenie popełnienia czynu zabronionego zostanie wydane postanowienie o umorzeniu śledztwa bądź dochodzenia. Dla osoby pokrzywdzonej przestępstwem jest to sytuacja bardzo niekorzystna. Należy jednak pamiętać, że od takiego postanowienia stronie przysługuje zażalenie. Jednakże by takie zażalenie mogło odnieść zamierzony skutek również powinno zostać prawidłowo uzasadnione. Należy wskazać chociażby, iż w sprawie nie zostały przesłuchane wszystkie osoby, nie uwzględniono wszystkich dowodów rzeczowych. Zalecanym jest, aby zażalenie takie również było sporządzane przez osoby o odpowiednim doświadczeniu i wiedzy w tym zakresie.
