Postępowanie cywilne wiąże się z niebagatelnymi kosztami dla strony – z czego wynikają koszty i jak je wyliczyć opisaliśmy szczegółowo tutaj. Zrozumiałym jest, że nie każdego będzie stać aby dochodzić swoich praw w sądzie, zwłaszcza w przypadku, gdy wartość przedmiotu sporu jest znaczna. Często bowiem strony dochodzą zadośćuczynienia za utratę zdrowia, które opiewa na kilkadziesiąt tysięcy złotych, jednocześnie bojąc się, że nie będą mieli wystarczająco dużo pieniędzy nie tylko na wpis sądowy, ale na kontynuację leczenia.
Co w takiej sytuacji?
Zgodnie z art. 102 ust. 1 ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych „zwolnienia od kosztów sądowych może się domagać osoba fizyczna, jeżeli złoży oświadczenie, z którego wynika, że nie jest w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny lub ich poniesienie narazi ją na taki uszczerbek”. Jeżeli więc nie stać nas na ponoszenie kosztów sądowych, to możliwe jest zwolnienie z tego obowiązku, pod warunkiem, że udowodnimy, iż koszty te przekraczają nasze możliwości finansowe. Celem takiego rozwiązania było zagwarantowanie stronie prawa dostępu do sądu.
Jak zwolnić się z kosztów sądowych?
Należy złożyć wniosek o zwolnienie z obowiązku ponoszenia całości bądź części kosztów sądowych (w zależności od naszej sytuacji majątkowej). Może uczynić to oddzielnym pismem procesowym, jednak najlepiej zrobić to już w pozwie. Koniecznym jest udowodnienie, że nie stać nas na pokrycie całości bądź części wymaganych prawem kosztów sądowych. W tym celu składa się oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania osoby ubiegającej się o zwolnienie z kosztów sądowych – tutaj wzór.
Jeżeli posiadamy jakiekolwiek dokumenty na potwierdzenie swoich dochodów i wydatków (może to być roczne rozliczenie PIT-37, zaświadczenie pracodawcy, rachunki za wynajem mieszkania, czynsz, rachunki itp.), korzystnym jest dołożenie ich do wniosku o zwolnienie z kosztów. Udowadniamy w ten sposób przed sądem swoje twierdzenie i mamy większą szansę na przychylne rozstrzygnięcie sądu.
Ważne jest, że nawet jeśli reprezentuje nas profesjonalny pełnomocnik, to oświadczenie o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania, musi być wypełnione osobiście przez stronę ubiegającą się o zwolnienie od kosztów sądowych, a nie przez pełnomocnika.
Zwolnienie w całości, a w części
Istotne jest, czy zostaliśmy zwolnieni od obowiązku ponoszenia kosztów sądowych w całości, czy też w części. Jeżeli zwolnienie obejmuje całość kosztów sądowych, to strona taka nie będzie obciążana kosztami procesu, nawet w przypadku przegrania sprawy.
Inaczej rzecz się ma w przypadku zwolnienia w części. Ważnym jest tu w jakiej części to zwolnienie nastąpiło. Najczęściej zwolnienie w części dotyczy obowiązku uiszczenia opłaty sądowej od pozwu. W takiej sytuacji, gdy w trakcie postępowania koniecznym okaże się chociażby powołanie biegłych, to obowiązek zapłacenia wynagrodzenia biegłym będzie obciążał stronę, mimo że została w części zwolniona z kosztów sądowych. Równie istotnym jest tu fakt, iż w przypadku osoby zwolnionej w części z kosztów sądowych, w przypadku niekorzystnego rozstrzygnięcia sądu, sąd może nakazać zwrot kosztów zaangażowania pełnomocnika przez stronę przeciwną.
Jak widać, mimo że postępowanie cywilne jest co do zasady odpłatne, to w sytuacji, gdy nie stać nas na poniesienie takich kosztów, to nie zostajemy pozbawieni prawa do sądu. Należy pamiętać jedynie o tym, by w sposób wiarygodny i przekonywujący uzasadnić wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych w całości bądź części oraz dołączyć formularz o aktualnym stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania.
